Caring for a Brother with Parkinson's Disease (PD)

Sumulat ako ng isang artikulo tungkol sa Parkinson's Disease (PD) kamakailan upang makapagbigay ng impormasyon ukol dito. Isinulat ko ito dahil sa ngayon ay tatlong linggo na akong tumutulong sa pangangalaga ng aking nakababatang kapatid na mayroong ganitong sakit.

Walong taon nang malaman ng mga doktor na mayroong PD ang aking kapatid. Hindi natukoy na mabuti kung saan nakuha niya ang sakit na ito dahil may kinalaman dito ang heredity, kapaligiran, at sakuna. Hindi agad naggamot ang aking kapatid dahil kaya pa ng kanyang katawan ang paminsan-minsang paninigas ng kanyang mga kasukasuan at mahinang pagkilos. Mas mahirap gamutin ang sintomas ng kanyang sakit kaysa sa mga taong may mga tremor lamang o panginginig ng kalamnan dahil may kaakibat na sakit ang paninigas ng kalamnan, yong tila sakit na nararamdaman mo isang araw matapos mong mag-ehersisyo sa unang pagkakataon.

Napilitang uminom  ng gamot ang aking kapatid nang magsimulang bumagal ang kanyang pagkilos o biglaang "pagkabato" o sensasyon na tila isa kang estatwa. Dahil kakulangan sa dopamine ang sanhi ng PD, levodopa-carbidopa ang kombinasyong nirereta ng mga neurologist. Nako-convert ng levodopa sa dopamine kapag ito ay pumasok sa sistema ng katawan lalo na sa "nervous system." Bukod dito, umiinom din siya ng pulbos mula sa mucuna pruriens at Biovea capsule.

Ang pangangalaga ng isang pasyenteng may Parkinson's Disease ay hindi madali. Ito ay nangangailangan ng tatag ng loob, pang-unawa, at pasensya. Dahil iba-iba ang mga sintomas na ipinamamalas sa bawat sesyon ng paggagamot, iba't ibang istratehiya ang kailangan bago, habang, at pagkatapos makainom ng mga gamot ang pasyente.

Laging sinasabi ng mga may sakit na huwag silang kaawaan bagkus ay suportahan lamang nguni't sa katotohanan, napakahirap nitong gawin dahil naroon ang awa kapag nakikita mong nahihirapan at nasasaktan ang iyong mahal sa buhay. Ang simpatiya ay lagi nang kakambal ng suporta. Mas madaling ibigay ang suporta subali't mahirap pigilin ang pagkaawa sa isang taong nahihirapan.

Dahil tuwing ikatlong oras ang pagbibigay ng gamot sa aking kapatid, isang buong araw siyang nangangailangan ng bantay. Hudyat na bibigyan na siya ng gamot kapag unti-unti nang nawawalan ng bisa ang sinundang gamot na malimit ay hindi tumatagl ng dalawang oras mula sa pag-epekto ng gamt. Nakararamdam na siya ng mahinang pagkilos tulad ng maliliit na mga hakbang, paglaylay ng kaliwa o kanang balikat, at paninigas ng kasu-kasuan. Mas matagal ang gamutan o pagbibigay ng lunas sa mga sintomas ng PD kapag nahaluan pa ito ng "pagtigas" o "paglobo" ng tiyan o ang tinatawag na bloating na sanhi ng kinain o epekto ng gamot. Dahil dito, kailangan niyang uminom ng pagpaalis ng kabag sa tiyan. Saksakan din ang hirap kapag may malalang paninigas at pamumulikat sa iba't ibang bahagi ng kanyang katawan. Dahil dito, kakailanganin ang pamamasahe at paghimas sa mga kalamnang apektado kasabay ng pag-inom ng tubig at electrolyte drink tulad ng powerade.

BAGO UMINOM NG GAMOT

Maraming seremonyas muna ang nagaganap bago uminom ng gamot ang aking kapatid. Dahil unti-unti nang umaatake ang sintomas ng kanyang kondisyon, naroong umihi muna siya, mag-stretch, iba-ibang posisyon sa paghiga at pagdapa upang maging komportable, at panaka-nakang pag-inom ng likido. Depende sa sakit na nararamdaman, may kasama ring pagmasahe, paghimas, at pagpahid ng magnesium spray sa naninigas at pinupulikat na kalamnan. 

PAGKAINOM NG GAMOT

Depende sa grabe ng kanyang mga sintomas, kailangan muli ang pamamasahe at paghimas ng mga kalamnan at kasu-kasuang masakit. May pagkakataong napapasigaw sa sakit ang aking kapatid; minsan naman ay nakahiga lamang siya at umiinom ng tubig at powerade habang hinihintay ang pag-epekto ng mga gamot. Ang bilis ng pag-epekto ng gamot ay depende sa ininom ng gamot, sa tindi ng mga sintomas, at kung may kabag o wala. Kadalasan ay umeepekto ang gamot sa loob ng 15- 30 minuto. Pagkaminsan, ito ay lumalampas ng isang oras lalo na kung maraming lamang pagkain ang kanyang tiyan o may kabag.

PAG-EPEKTO NG GAMOT

Hudyat na umeepekto na ang mga gamot kapag nagsimula nang gumalaw-galaw ang kanyang mga kamay at paa subali't ang mga paggalaw na ito ay hindi niya makontrol o tinatawag na involuntary movements. Habang nagaganap ito, kailangan mo pa rin siyang masahihin o hagurin ang kalamnang unti-unting nabubuhay o lagyan ng pwersa ang pagkabila niyang mga paa upang mawala ang pamumulikat o pangingimay. Naroon din ang pagbibigay ng tubig o powerade. Kung pagkaminsan, sumasabay din dito ang kanyang pag-ihi. Para siyang lumalangoy sa kama o tila turumpong kangkarot kapag unti-unting nagkakabisa ang kanyang ininom na mga gamot. Ang mga galaw na hindi niya makontrol ay kadalasang tumatagal mula 10 hanggang 25 minuto.

Panoorin DITO ang bidyo kung paano ang aking pag-aalalay sa aking kapatid bago, habang, at pagkatapos umepekto ang gamot.

Tiyak na may mga nagtataka, namamangha, at naaawa sa iyong mga napanood na bidyo. Natural lamang itong reaksyon. Hindi pa sagad ang iyong nararamdaman dahil napapanood lamang ninyo ito. Ano pa kaya kung naroon kayo mismo sa pinangyarihan?

Visit this link to see what levodopa does to a patient with Parkinson's Disease:

https://www.youtube.com/watch?v=bL0pumj5nz8&ab_channel=MAMAYPTV

Mga Impormasyon Tungkol sa #Parkinson's Disease

Ano ang sakit na Parkinson?

(Image from https://theconversation.com)

Ayon sa Brain Foundation, ang sakit na Parkinson ay isang progresibo, papalalang kondisyong neurological na nakakaapekto sa pagkontrol ng paggalaw ng katawan. Nagiging sanhi ito ng panginginig sa mga kamay, braso, binti, panga, at mukha; pagtigas o paninigas ng mga braso, binti o baywang; mabagal ng paggalaw ng katawan; at hindi matatag na pustura at kahirapan sa paglalakad. Ang mga maagang sintomas ay banayad at unti-unting nangyayari.

Nangyayari ang mga sintomas ng Parkinson kapag ang mga neurons (nerve cells) na karaniwang gumagawa ng dopamine sa utak ay unti-unting namamatay. Ang pagkamatay ng mga selulang (cell) ito ay humahantong sa hindi normal na mababang antas ng dopamine, isang kemikal na makakatulong sa pag-relay ng mga mensahe sa pagitan ng mga lugar ng utak na kumokontrol sa paggalaw ng katawan. Ang mababang antas ng dopamine ay nagbubunga ng kahirapan sa pagkontrol sa pag-igting ng kalamnan at paggalaw ng kalamnan, sa pamamahinga at maging sa mga panahon ng aktibidad.

Paano Ginagamot ang Sakit na Parkinson?

Wala pang nadidiskubreng gamot upang malunasan at tuluyan gumaling ang mga taong may sakit ng Parkinson. Sa kasalukuyan, tanging ang mga sintomas lamang ang pinagagaan ng mga medisinang inirerekomenda ng mga doktor. Dahil iba-iba ang sintomas na nararanasan ng isang pasyente, iba't ibang mga gamot ang inireresta upang mapamahalaan ang sakit at magbigay ng dramatikong kaluwagan mula sa mga sintomas. Sa ilang mga kaso, ang operasyon ay isang naaangkop na paggamot. Inirekomenda ng ilang mga doktor ang paggamot na multi-disiplina ng mga physiotherapist, dietitian at tagapayo. Walang dalawang tao ang makakaranas ng kundisyon sa parehong paraan, kaya't mag-iiba ang pamamahala.

Ano ang Prognosis (Pagbabala) ng Sakit na Parkinson?

Tulad ng nabnggit sa itaas, ang sakit na Parkinson ay isang talamak, progresibong sakit, at walang gamot na maaaring pigilan ang paglala ng sakit na ito.

Ano-ano ang Limang Yugto ng Sakit na Parkinson?

Upang maunawaan ang natural na pag-unlad ng sakit, dapat nating maunawaan ang limang yugto nito, tulad ng ipinaliwanag ng Parkinson's Foundation. (Halaw mula sa BannerHealth.com)

Unang Yugto

Ang mga indibidwal ay nakakaranas ng banayad na mga sintomas na sa pangkalahatan ay hindi makagambala sa pang-araw-araw na gawain. Ang panginginig at iba pang mga sintomas ng paggalaw ay nangyayari sa isang bahagi ng katawan lamang. Maaari din silang makaranas ng mga pagbabago sa pustura, paglalakad at ekspresyon ng mukha.

Ikalawang Yugto

Lumalala ang mga sintomas, kasama na ang panginginig, tigas at iba pang mga sintomas ng paggalaw sa magkabilang panig ng katawan. Ang tao ay kaya mamuhay na mag-isa, ngunit ang mga pang-araw-araw na gawain ay mas mahirap at mas mahabang gawin.

Ikatlong Yugto

Ito ay itinuturing na kalagitnaan ng yugto. Ang mga indibidwal ay nakararanas ng pagkawala ng balanse at kabagalan ng paggalaw. Habang ganap pa rin na nakapag-iisa, ang mga sintomas na ito ay masyadong nakaaapekto sa mga aktibidad tulad ng pagbibihis at pagkain. Ang pagtumba, pagkahulog, o pagkadapa ay mas karaniwan din sa yugtong ito.

Ika-apat na Yugto

Ang mga sintomas ay malubha at nalilimitahan. Ang mga indibidwal ay maaaring tumayo nang walang tulong, ngunit ang paggalaw ay malamang na nangangailangan ng isang panlakad o tungkod. Ang mga pasyente sa ika-apat na yugto ay nangangailangan ng tulong sa mga pang-araw-araw na gawain at hindi kayang mamuhay nang nag-iisa.

Ikalimang Yugto

Nagiging imposible ang tumayo o lumakad dahil sa paninigas ng mga binti. Ang maysakit ay nangangailangan ng isang wheelchair o nakahiga lang sa kama. Kailangan ang buong-araw na pangangalaga para sa lahat ng mga gawain. Ang pasyente ay maaaring makaranas ng guni-guni at maling akala.

Ano-anong mga Gamot ang Nirereseta ng mga Doktor para Maibsan ang mga Sintomas ng Sakit na Parkinson?

Ayon sa MayoClinic.org, ang ilan sa mga gamot para sa sintomas ng Parkinson's disease ay ang mga sumusunod:

Carbidopa-levodopa. Ang Levodopa, ang pinaka-mabisang gamot sa sakit na Parkinson, ay isang likas na kemikal na pumapasok sa iyong utak at nagagawang dopamine.

Ang Levodopa ay isinasama sa carbidopa (Lodosyn), na pinoprotektahan ang levodopa mula sa maagang pag-convert sa dopamine sa labas ng iyong utak. Pinipigilan o binabawasan nito ang mga epekto tulad ng pagduwal.

Ang mga side effects ay maaaring may kasamang pagduwal o lightheadedness (orthostatic hypotension).

Pagkalipas ng mga taon, habang nagiging progresibo ang sakit, ang benepisyo mula sa levodopa ay maaaring maging hindi gaanong matatag, o unti-unting nawawala ang epekto.

Gayundin, maaari kang makaranas ng mga hindi kontroladong paggalaw (dyskinesia) pagkatapos uminom ng mas mataas na dosis ng levodopa. Maaaring bawasan ng iyong doktor ang iyong dosis o ayusin ang mga oras ng iyong dosis upang makontrol ang mga epektong ito.

Paglanghap ng carbidopa-levodopa. Ang Inbrija ay isang bagong brand ng gamot na naghahatid ng carbidopa-levodopa sa pamamagitan ng paglanghap (inhaled form). Maaari itong maging kapaki-pakinabang sa pamamahala ng mga sintomas na lumitaw kapag hindi gumagana ang mga gamot na ibinibigay sa pamamagitan ng bibig sa buong araw.

Pagbubuhos ng Carbidopa-levodopa. Ang Duopa ay isang gamot na may tatak na binubuo ng carbidopa at levodopa. Gayunpaman, pinangangasiwaan ito sa pamamagitan ng isang feeding tube na naghahatid ng gamot sa isang form na gel nang direkta sa maliit na bituka.

Ang Duopa ay para sa mga pasyente na may mas advanced na Parkinson na tumutugon pa rin sa carbidopa-levodopa, ngunit maraming mga pagbabago-bago sa kanilang tugon. Sapagkat ang Duopa ay patuloy na dumadaloy, ang mga antas ng dugo ng dalawang gamot ay mananatiling pareho.

Ang paglalagay ng tubo ay nangangailangan ng isang maliit na operasyon. Ang mga panganib na nauugnay sa pagkakaroon ng tubo ay ang pagkahulog ng tubo o mga impeksyon sa sugat ng pagbubuhos.

Mga agonist ng Dopamine. Hindi tulad ng levodopa, ang mga dopamine agonist ay hindi nagiging dopamine. Sa halip, ginagaya nila ang mga epekto ng dopamine sa iyong utak.

Hindi sila mas mabisa tulad ng levodopa sa paggamot sa iyong mga sintomas. Gayunpaman, sila ay tumatagal ng mas mahaba at maaaring magamit kasama ng levodopa upang maayos ang minsang off-and-on na epekto ng levodopa.

Kasama sa mga agonist ng Dopamine ang pramipexole (Mirapex), ropinirole (Requip) at rotigotine (Neupro, na ibinigay bilang isang patch). Ang Apomorphine (Apokyn) ay isang madaliang-epekto na iniksiyong dopamine agonist na ginagamit para sa mabilis na kaluwagan.

Ang ilan sa mga epekto ng dopamine agonists ay pareho sa mga epekto ng carbidopa-levodopa. Ngunit maaari rin nilang isama ang mga guni-guni, antok at compulsive na pag-uugali tulad ng hypersexual, pagsusugal at pagkain. Kung umiinom ka ng mga gamot na ito at kumikilos na iba sa iyong normal na pag-uugali,  kausapin ang iyong doktor.

Mga inhibitor ng MAO B. Kasama sa mga gamot na ito ang selegiline (Zelapar), rasagiline (Azilect) at safinamide (Xadago). Tumutulong silang maiwasan ang pagkasira ng dopamine sa utak sa pamamagitan ng pagbawal ang brain enzyme monoamine oxidase B (MAO B). Ang enzyme na ito ay lumulsaw sa brain dopamine. Ang selegiline na ibinigay sa levodopa ay maaaring makatulong na maiwasan ang pagkawala ng epekto.

Kasama sa mga masamang epekto ng MAO B inhibitors ay ang pananakit ng ulo, pagduwal o hindi pagkakatulog. Kapag idinagdag sa carbidopa-levodopa, ang mga gamot na ito ay maaaring makaragdag ng panganib na magkaroon ng mga  hallucinations (guni-guni).

Ang mga gamot na ito ay hindi madalas gamitin kasama ng karamihan sa mga antidepressant o ilang mga narkotiko dahil sa potensyal na seryoso ngunit bihirang mga reaksyon. Sumangguni sa iyong doktor bago uminom ng anumang karagdagang mga gamot na may taglay na MAO B inhibitor.

Mga inhibitor ng Catechol O-methyltransferase (COMT). Ang Entacapone (Comtan) at opicapone (Ongentys) ang pangunahing gamot mula sa klase na ito. Ang gamot na ito ay banayad na nagpapahaba sa epekto ng levodopa therapy sa pamamagitan ng pagharang sa isang enzyme na sumisira sa dopamine.

Ang mga masamang epekto, kabilang ang mas mataas na peligro ng mga hindi makontrol na paggalaw (dyskinesia),  ay sanhi ng pinahusay na levodopa effect. Ang iba pang mga epekto ay kinabibilangan ng pagtatae, pagduduwal o pagsusuka.

Ang Tolcapone (Tasmar) ay isa pang inhibitor ng COMT na bihirang inireseta dahil sa peligro ng malubhang pinsala sa atay at tuluyang hindi paggana ng atay..

Anticholinergics. Ang mga gamot na ito ay ginamit sa loob ng maraming taon upang makatulong na makontrol ang panginginig na nauugnay sa Parkinson's disease. Maraming mga anticholinergic na gamot ang magagamit, kabilang ang benztropine (Cogentin) o trihexyphenidyl.

Gayunpaman, ang kanilang katamtaman na mga benepisyo ay madalas na mababawi ng mga masamang epekto tulad ng kapansanan sa memorya, pagkalito, guni-guni hallucination), paninigas ng dumi, tuyong bibig at kapansanan sa pag-ihi.

Amantadine. Ang mga doktor ay maaaring magreseta ng amantadine na nag-iisa upang magbigay ng panandaliang kaluwagan ng mga sintomas ng banayad at maagang yugto ng sakit na Parkinson. Maaari rin itong ibigay kasama ng carbidopa-levodopa therapy sa mga susunod na yugto ng sakit na Parkinson upang makontrol ang mga hindi makontrol na paggalaw (dyskinesia) sanhi ng carbidopa-levodopa.

Ang mga masamang epekto ay kabilang ang purple mottling ng balat, pamamaga ng mga bukung-bukong  o pagkakaroon ng mga pangitain o guni-guni.

Malalim na pagpapasigla ng utak (Deep Brain Stimulation). Sa malalim na pagpapasigla ng utak (DBS), ang mga surgeon ay nagtatanim ng mga electrode sa isang tukoy na bahagi ng iyong utak. Ang mga electrode ay konektado sa isang generator na nakatanim sa iyong dibdib malapit sa iyong collarbone na nagpapadala ng mga de-kuryenteng pulso sa iyong utak at maaaring mabawasan ang mga sintomas ng sakit na Parkinson.

Maaaring ayusin ng iyong doktor ang iyong mga setting kung kinakailangan upang gamutin ang iyong kondisyon. Ang operasyon ay nagsasangkot ng mga panganib, kabilang ang mga impeksyon, stroke o hemorrhage sa utak. Ang ilang mga tao ay nakakaranas ng mga problema sa sistema ng DBS o may mga komplikasyon dahil sa pagpapasigla, at maaaring kailanganin ng iyong doktor na ayusin o palitan ang ilang mga bahagi ng system.

Ang malalim na pagpapasigla ng utak ay madalas na inaalok sa mga taong may advanced na sakit na Parkinson na may mga hindi matatag na tugon sa levodopa.  Maaaring patatagin ng DBS ang pagbagu-bago ng gamot, bawasan o ihinto ang hindi makontrol na  paggalaw (dyskinesia), bawasan ang panginginig, bawasan ang tigas, at pagbutihin ang pagbagal ng paggalaw.

Ang DBS ay mabisa sa pagkontrol ng hindi maayos at pabagu-bagong mga tugon sa levodopa o para sa pagkontrol sa dyskinesia na hindi napapabuti ng mga pag-a-adjust ng gamot.

Gayunpaman, ang DBS ay hindi kapaki-pakinabang para sa mga problema na hindi tumutugon sa levodopa therapy bukod sa panginginig. Ang panginginig ay maaaring kontrolin ng DBS kahit na ang panginginig ay hindi masyadong tumutugon sa levodopa.

Bagaman maaaring magbigay ang DBS ng mas matagal na benepisyo para sa mga sintomas ng Parkinson, hindi nito pinipigilan ang sakit na Parkinson mula sa pag-unlad.

Dahil sa hindi madalas na ulat na nakakaapekto ang DBS therapy sa mga paggalaw na kinakailangan para sa paglangoy, inirekomenda ng Food and Drug Administration na kumunsulta sa iyong doktor at kumuha ng mga pag-iingat sa kaligtasan sa tubig bago lumangoy.

(Ang nasa ibaba ay halaw at pagsasalin sa Filipino ng artikulo ni Ana Aleksic na nalathala sa selfhacked.com)

Dopamine Bean

Mucuna Pruriens or Velvet Beans

(image from https://www.feedipedia.org)

Dahil sa kamahalan ng gamot na may taglay na levodopa, may mga taong may sakit na Parkinson ang gumagamit ng herbal na gamot mula sa isang klase ng bean. Ang Mucuna pruriens ay isang tropical legume na kilala rin bilang velvet bean. Sa herbal na gamot at Ayurveda, ang Mucuna ay ginagamit libu-libong taon na ang nakalipas bilang isang lunas para sa pagkabaog ng lalaki, mga karamdaman sa nerbiyos, sakit na Parkinson, at bilang isang aphrodisiac. Ang Mucuna ay kilala rin bilang "dopamine bean" dahil ito ay isang mahusay na mapagkukunan ng L-Dopa (4 - 7%), kung saan ang dopamine ay ginawa sa katawan.

Ang National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCIH) ay nagsasaad na "Mayroong ilang mga limitadong katibayan na ang Mucuna pruriens ay maaaring magkaroon ng kapaki-pakinabang na epekto sa ilang mga sintomas ng sakit na Parkinson tulad ng paggana ng motor.

Gayunpaman, ang mga suplemento ng Mucuna pruriens ay hindi naaprubahan ng FDA para sa medical use. Ang mga suplemento ay kulang sa solidong pananaliksik. Ang FDA ay nagtakda ng mga regulasyon ng mga pamantayan sa pagmamanupaktura para rito ngunit hindi ginagarantiyahan na ligtas o epektibo ang mga ito.

Ang mga mucuna pruriens ay hindi dapat gamitin bilang kapalit ng mga naaprubahang therapies ng medisina. Makipag-usap sa iyong doktor bago gumamit ng mga suplemento.

Natuklasan ng kamakailang pananaliksik na ang mucuna ay maaari ring mapalakas ang mga antioxidant at scavenge free radicals sa katawan, ngunit hindi ito napatunayan sa mga tao.

Limitado ang mga ebidensya na nagpapahiwatig na ang Mucuna pruriens ay maaaring magkaroon ng mga kapaki-pakinabang na epekto sa ilang mga sintomas ng Parkinson's disease. Gayunpaman, mayroon pa ring hindi sapat na katibayan upang matantya ang pagiging epektibo at kaligtasan nito.

Sa isang klinikal na pagsubok ng 60 na taong may sakit na Parkinson, ang pulbos na nagmula sa Mucuna pruriens (HP-200) ang mahusay na nagbawas ng mga sintomas ng sakit na Parkinson kaysa sa karaniwang paggamot ng levodopa pagkatapos ng 12 linggo.

Sa isa pang pag-aaral, ang Mucuna pruriens ay kasing epektibo ng paggamot sa levodopa ngunit mas mabilis itong nahigop at naabot ang rurok ng epekto.

Katulad nito, ang isang solo at mas mababang dosis ng pulbos mula sa Mucuna ay pareho rin ang epekto kumpara sa karaniwang mga gamot (levodopa + benserazide) sa 18 mga advanced na pasyente ng Parkinson ngunit nagdulot to ng mas kaunting masamang epekto. Ang mas mataas na dosis ng Mucuna ay mas epektibo at mas matagal kaysa sa karaniwang mga gamot. Gayunman, walang sapat na pag-aaral kung ano ang masamang epektong dulot ng pulbos ng Mucuna sa pangmatagalang paggamit. 

=====

Pagtatatwa:

Ang artikulo sa itaas ay isang pagpapahayag lamang at impormasyon. Hindi naghihimok o nagrerekomenda ang may-akda ng gamot o paraan ng gamutan sa mga taong may sakit na Parkinson.

Disclaimer:

The above article is for information only. The author does not encourage or recommend medication or treatment methods to people with Parkinson's disease